Poznaj podstawy inwestowania w obligacje – instrumenty finansowe, które cechują się relatywnie niskim ryzykiem w porównaniu z innymi formami inwestycji i często stanowią istotny element zdywersyfikowanych portfeli inwestycyjnych.

Obligacja to papier wartościowy, który daje jej posiadaczowi prawo do regularnych wypłat, zazwyczaj w formie odsetek, od emitenta obligacji. Emitent, sprzedając obligacje, staje się dłużnikiem wobec obligatariusza, zobowiązując się do spłaty kwoty głównej w terminie zapadalności oraz do wypłaty odsetek zgodnie z ustalonym harmonogramem.
Jako instrumenty dłużne obligacje różnią się od papierów wartościowych, takich jak chociażby akcje; obligatariusze są wierzycielami emitenta i co do zasady nie posiadają praw własności ani roszczeń do dywidend lub współwłasności.

Rola obligacji w budowaniu zdywersyfikowanego portfela

Pierwsza zasada jest zazwyczaj prosta: im niższe ryzyko upadłości emitenta, tym wyższa cena obligacji (i niższa rentowność). Im wyższe ryzyko bankructwa, tym niższa cena obligacji (i wyższa rentowność). Obligacje to papiery wartościowe o stałym dochodzie, różniące się od akcji, w przypadku których inwestorzy nie znają przyszłych zysków. Istnieje wiele rodzajów obligacji, takich jak obligacje rządowe, amerykańskie obligacje skarbowe oraz obligacje wysokodochodowe emitowane przez spółki znajdujące się w trudnej sytuacji finansowej.

Obligacje charakteryzują się zazwyczaj względną stabilnością w porównaniu z aktywami takimi jak akcje, często wykazując również mniejszą zmienność cen. Ta stabilność pozwala inwestorom na dywersyfikację portfeli inwestycyjnych poprzez łączenie klas aktywów o różnych poziomach ryzyka. Dodanie obligacji do portfela składającego się z akcji i innych aktywów może zrównoważyć ogólny skład portfela, zmniejszyć ryzyko utraty kapitału i przyczynić się do mniejszej zmienności w całym portfelu. Należy jednak pamiętać, że obligacje nadal niosą ze sobą pewne ryzyko, a ich wpływ na stabilność portfela może się różnić w zależności od rodzaju obligacji i warunków rynkowych. Konstruując zdywersyfikowany portfel, niezbędne jest zrozumienie różnych rodzajów obligacji i ich unikalnych cech.

Rodzaje obligacji

Obligacje można kategoryzować na wiele sposobów, a jednym z nich jest podział według ich emitentów. W ramach tej klasyfikacji możemy wyróżnić trzy podstawowe typy obligacji:

  • Obligacje rządowe: Emitowane przez rządy krajowe, zazwyczaj za pośrednictwem departamentów skarbu. Obligacje te są sprzedawane na rynku krajowym i międzynarodowym w celu finansowania wydatków rządowych, często obejmujących deficyt budżetowy państwa. Choć są uważane za stosunkowo bezpieczne inwestycje, zwłaszcza w stabilnych krajach, ich popularność może się różnić w zależności od warunków ekonomicznych i preferencji inwestorów.
  • Obligacje korporacyjne: Emitowane przez spółki w celu pozyskania kapitału na różne cele, takie jak rozwój działalności, finansowanie projektów lub refinansowanie zadłużenia. W porównaniu z obligacjami rządowymi, obligacje korporacyjne są zazwyczaj obarczone większym ryzykiem, co odzwierciedla większą niepewność co do zysków przedsiębiorstw i stabilności finansowej emitentów.
  • Obligacje komunalne: Emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego, takie jak miasta i gminy, mogą być wykorzystywane do finansowania projektów publicznych, infrastruktury lub zarządzania długiem lokalnym. Chociaż często oferują stabilne zyski z inwestycji i są wspierane przez zasoby gminy emitującej, ryzyko i atrakcyjność tych obligacji mogą się różnić. Inwestorzy muszą uwzględnić kondycję finansową i zdolność kredytową gminy emitującej, jako że czynniki te wpływają na bezpieczeństwo i zwrot z obligacji.
Wycena
  • Wartość nominalna: Jest to kwota, którą emitent obligacji zobowiązuje się spłacić obligatariuszowi w terminie zapadalności, zasadniczo reprezentująca dług należny obligatariuszom.
  • Cena emisyjna: Jest to cena, po której obligacja jest początkowo sprzedawana inwestorom w momencie jej pierwszej emisji. Cena emisyjna jest ustalana przez emitenta i może być równa, wyższa (premia) lub niższa (dyskonto) od wartości nominalnej, w zależności od warunków rynkowych i innych czynników.
  • Cena transakcyjna: Jest to cena, po której obligacja jest przedmiotem obrotu na rynku w trakcie jej ważności. Cena transakcyjna może wahać się powyżej lub poniżej ceny emisyjnej w zależności od zmian stóp procentowych, wiarygodności kredytowej emitenta i innych czynników rynkowych.
Rentowność obligacji

Rentowność obligacji reprezentuje zwrot, jakiego inwestor może oczekiwać z inwestycji w obligację. Na rentowność wpływają takie czynniki jak stopa procentowa obligacji (stopa kuponu), termin zapadalności oraz cena rynkowa. Rentowności zmieniają się w czasie, głównie pod wpływem obowiązujących stóp procentowych. Kiedy stopy procentowe rosną, cena istniejących obligacji zazwyczaj spada, co prowadzi do wyższych rentowności tych obligacji, czyniąc je bardziej atrakcyjnymi w porównaniu z nowymi obligacjami emitowanymi przy wyższych stopach. I odwrotnie, gdy rynkowe stopy procentowe spadają, ceny istniejących obligacji rosną, co obniża ich rentowność, dopasowując ją do rentowności nowych obligacji emitowanych po niższym oprocentowaniu.

Zapadalność

Termin zapadalności obligacji oznacza czas pozostały do spłaty kwoty głównej obligacji przez emitenta, liczony od dnia emisji do dnia spłaty. W terminie zapadalności obligatariusz zazwyczaj otrzymuje kwotę równą wartości nominalnej obligacji wraz z ewentualną końcową należną płatnością odsetek. Ponieważ płatność odsetek i termin zapadalności są z góry określone, stanowią stabilne i przewidywalne źródło dochodu. Obligacje można podzielić na krótkoterminowe (z okresem zapadalności krótszym niż 1 rok), średnioterminowe (z zapadalnością od 1 do 5 lat) i długoterminowe (zapadalność powyżej 5 lat). Należy zauważyć, iż obligacje skarbowe, podobnie jak inne obligacje, mogą zostać sprzedane na rynku przed terminem zapadalności, jednak cena sprzedaży może skutkować zyskiem lub stratą kapitałową w zależności od warunków rynkowych, a nie zmniejszeniem kwoty odsetek.

Ryzyko

Chociaż obligacje są ogólnie uważane za bezpieczniejszą klasę aktywów, w porównaniu na przykład z akcjami, należy pamiętać, że nie są one pozbawione ryzyka inwestycyjnego. Inwestorzy rozważający inwestycję w obligacje powinni zdawać sobie sprawę z różnych związanych z tym ryzyk. Główne kategorie to:

  • Ryzyko stopy procentowej: Obligacje o stałym oprocentowaniu mogą tracić na wartości rynkowej w przypadku wzrostu stóp procentowych. Dzieje się tak, ponieważ ich stałe oprocentowanie staje się mniej atrakcyjne w porównaniu z nowymi obligacjami emitowanymi po wyższym oprocentowaniu. Może to wpływać na inwestorów, którzy zamierzają sprzedać swoje obligacje przed terminem zapadalności. Dodatkowo, obligacje o dłuższych terminach zapadalności charakteryzują się większą zmiennością cen w reakcji na zmiany stóp procentowych. W oczekiwaniu na wzrost stóp procentowych, inwestorzy mogą przenosić swoje portfele w stronę obligacji o krótszym terminie zapadalności, aby zmniejszyć ekspozycję na zmienność. Z kolei w przypadku spodziewanego spadku stóp, inwestorzy mogą preferować długoterminowe papiery wartościowe, aby wykorzystać potencjalny wzrost cen.
  • Ryzyko kredytowe: Inwestycja w instrumenty dłużne niesie ze sobą ryzyko związane z trudnościami finansowymi emitenta, co może prowadzić do opóźnień w spłacie odsetek, a w skrajnych przypadkach do niewypłacalności i bankructwa. Mimo, że takie ekstremalne sytuacje nie są powszechne, warto być ich świadomym.
  • Ryzyko inflacji: Jest ściśle powiązane z ryzykiem stopy procentowej. Wzrost oczekiwań inflacyjnych często prowadzi do podwyżek stóp procentowych, co zazwyczaj obniża ceny obligacji. Dzieje się tak, ponieważ inflacja z biegiem czasu obniża wartość pieniądza, a inwestorzy oczekują wyższych zysków, aby zrekompensować zmniejszoną siłę nabywczą przyszłych przepływów pieniężnych.
  • Ryzyko płynności: Występuje, gdy obligacji nie można szybko kupić lub sprzedać bez znaczącego wpływu na jej cenę. Oznacza to, że w sytuacjach niskiej płynności sprzedaż aktywa może wymagać obniżenia ceny, natomiast zakup może wymagać zaproponowania wyższej ceny. Innym aspektem ryzyka płynności jest wyzwanie związane z dokładną wyceną niepłynnych instrumentów finansowych w ramach portfela, ponieważ określenie ich faktycznej ceny rynkowej może być trudne. W skrajnych przypadkach ryzyko płynności może prowadzić do sytuacji, w której kupno lub sprzedaż obligacji staje się praktycznie niemożliwe.
Rating obligacji

Rating obligacji to ocena wiarygodności kredytowej emitenta, która mierzy ryzyko związane z inwestowaniem w jego instrumenty dłużne. Agencje ratingowe przyznają te oceny na podstawie analizy różnych czynników, w tym ryzyka gospodarczego, politycznego i społecznego. Rating może być długoterminowy lub krótkoterminowy. Do najbardziej wpływowych agencji ratingowych należą:

Fitch Ratings
Zlokalizowana w USA agencja Fitch Ratings publikuje ratingi instytucji finansowych, przedsiębiorstw i rządów. Stosuje różne skale, przy czym skala ratingu kredytowego waha się od „AAA” (najwyższa jakość kredytowa, najniższe ryzyko) do „D” (niewykonanie zobowiązania, najwyższe ryzyko).

Moody’s
Amerykańska firma, pionier w badaniu zdolności kredytowej obligacji skarbowych. Jej spółka zależna, Moody’s Investors Service, specjalizuje się w ratingach obligacji w skali od „AAA” (najwyższa jakość) do „C” (najniższa jakość, często niewykonane zobowiązania). Moody’s ocenia instrumenty dłużne w kilku segmentach rynku, w tym obligacje rządowe, komunalne i korporacyjne.

Standard & Poor’s (S&P)
Amerykańska agencja znana z analiz i raportów dotyczących spółek akcyjnych i wyemitowanych przez nie obligacji. S&P ocenia poziom ryzyka kredytowego różnych podmiotów gospodarczych, w tym spółek akcyjnych, miast i krajów, w skali od „AAA” (najwyższa jakość) do „D” (najniższa).

Obligacje i stopy procentowe

Jak już wspomniano, istnieje ścisła, odwrotna zależność między obligacjami a stopami procentowymi. Zrozumienie tej relacji może pomóc w określeniu potencjalnych okazji inwestycyjnych. Zakłada się, że wraz ze wzrostem stóp procentowych cena istniejących obligacji ma tendencję do spadku, a wraz ze spadkiem stóp procentowych cena rynkowa tych obligacji rośnie, ze względu na zwiększoną atrakcyjność ich stałego przyszłego dochodu w porównaniu z nowymi obligacjami o niższym oprocentowaniu.

Dla posiadaczy obligacji najważniejszym parametrem jest Yield to Maturity (YTM), który określa całkowity oczekiwany zwrot, uwzględniając cenę zakupu, stopę kuponu i czas do zapadalności. Długość zapadalności obligacji znacząco wpływa na jej wrażliwość na zmiany stóp procentowych; obligacje długoterminowe są bardziej podatne na wahania stóp procentowych niż obligacje krótkoterminowe. Choć długoterminowe obligacje mogą oferować wyższe zyski w celu zrekompensowania zwiększonego ryzyka stopy procentowej, nie gwarantuje to wyższej rentowności. Inwestorzy spodziewający się spadku stóp procentowych mogą preferować obligacje o dłuższym terminie zapadalności, które w takim scenariuszu mogłyby potencjalnie zapewnić wyższą rentowność w porównaniu z obligacjami o krótszym terminie.

Bond laddering

Jak już wspomniano, cechą charakterystyczną obligacji jest ich termin zapadalności. Im krótszy jest ten termin, tym niższy dochód bieżący może uzyskać obligatariusz, co z czasem może wpłynąć na jego poczucie płynności finansowej. Aby temu przeciwdziałać, popularną strategią jest tworzenie tzw. bond laddering. Polega to na budowaniu portfela inwestycyjnego złożonego z obligacji o różnych terminach zapadalności. Dzięki temu, nawet gdy dochód z obligacji krótkoterminowych dobiegnie końca, inwestor nadal otrzymuje dochód z obligacji o dłuższym terminie zapadalności. Ta naprzemienna struktura zapewnia bardziej spójny i dłuższy strumień dochodów, kompensując krótszy okres dochodu poszczególnych obligacji.

Obligacje w czasach dekoniunktury

Inwestowanie w akcje podczas kryzysu gospodarczego może stanowić wyzwanie ze względu na większą zmienność, natomiast sytuacja w przypadku obligacji może wyglądać inaczej. Obligacje, zwłaszcza skarbowe, mogą pomóc ustabilizować portfel lub ograniczyć straty w okresie spowolnienia gospodarczego. Dzieje się tak dlatego, że obligacje skarbowe są wspierane przez rząd, co zapewnia wyższy poziom bezpieczeństwa ze względu na odpowiedzialność rządu za ich wykup i spłatę odsetek. Należy jednak pamiętać, że ta zasada nie jest gwarantem w obliczu nieprzewidywalnych, ekstremalnych zdarzeń, takich jak pandemie czy wojny, które mogą wpłynąć nawet na najbardziej stabilne inwestycje. Choć takie zdarzenia są rzadkie, ich konsekwencje ekonomiczne mogą być znaczące i należy je uwzględnić w każdej strategii inwestycyjnej.

Średni czas trwania i wypukłość obligacji

Średni czas trwania odnosi się do miary ryzyka, która wskazuje przybliżony procentowy wzrost lub spadek wartości obligacji w przypadku zmiany stopy rentowności o 1 punkt procentowy. Ryzyko to wzrasta, im bardziej wrażliwy jest instrument na zmiany stopy dochodu. Im dłuższy okres zapadalności i niższa stopa procentowa, tym większa wrażliwość. Dzieje się tak dlatego, że w dłuższym okresie rośnie szansa na zmianę kursu.

Z drugiej strony, wypukłość mierzy krzywiznę relacji między ceną obligacji a jej rentownością. Mówiąc najprościej, wskazuje, jak zmieni się średni czas trwania instrumentu, gdy zmienią się stopy procentowe. Jego zadaniem jest korygowanie rozbieżności między stopami procentowymi a cenami obligacji, biorąc pod uwagę wpływ, jaki stopy procentowe mogą mieć na czas trwania.

Wyróżniamy dwa rodzaje wypukłości:

  • Dodatnia wypukłość występuje, gdy czas trwania obligacji rośnie wraz ze wzrostem jej ceny (zwykle gdy spada rentowność). Jest to korzystne dla posiadaczy obligacji, ponieważ wskazuje na większy wzrost ceny w przypadku spadku rentowności.
  • Ujemna wypukłość, często obserwowana w przypadku obligacji z opcją kupna, pojawia się, gdy czas trwania obligacji ulega skróceniu wraz ze wzrostem jej ceny. Jest to mniej korzystne dla inwestorów, ponieważ ogranicza aprecjację cen w warunkach spadającej rentowności.

Obligacje, ze względu na ogólnie niższy poziom ryzyka w porównaniu do akcji, mogą być atrakcyjnym instrumentem inwestycyjnym dla wielu inwestorów. Istotne jest jednak zrozumienie, jak różne czynniki rynkowe mogą wpływać na wartość, cenę i stałe odsetki otrzymywane przez obligatariusza. Inwestowanie w obligacje może być skuteczną strategią dywersyfikacji portfela inwestycyjnego oraz ograniczenia potencjalnych strat wynikających z bardziej zmiennych składników portfela. Przed inwestycją ważne jest sprawdzenie ratingu obligacji wydanego przez agencję ratingową oraz zrozumienie sytuacji ekonomicznej emitenta, aby lepiej ocenić związane z nią ryzyko.

FAQ

W jaki sposób obligacje dywersyfikują portfel?
Obligacje dywersyfikują portfele, oferując niższą korelację z akcjami. Oznacza to, że gdy akcje spadają, obligacje często poruszają się w przeciwnym kierunku, co pomaga zmniejszyć ogólną zmienność portfela.

Jaki rodzaj obligacji jest lepszy: korporacyjny czy rządowy?
“Lepszy” rodzaj obligacji zależy od Twoich celów. Obligacje rządowe oferują niższe ryzyko i stały dochód, ale przynoszą niższe zyski. Z kolei obligacje korporacyjne dają wyższy potencjalny zwrot, ale niosą ze sobą większe ryzyko niewypłacalności.

Czy mogę sprzedać obligacje przed terminem zapadalności?
Tak, możesz sprzedać obligacje przed terminem zapadalności, ale możesz otrzymać kwotę niższą niż wartość nominalna ze względu na zmiany stóp procentowych lub warunki rynkowe. Przed sprzedażą rozważ potencjalną stratę.

Jakie są główne ryzyka związane z inwestowaniem w obligacje?
Ryzyko inwestowania w obligacje obejmuje: wahania stóp procentowych (wzrost stóp może obniżyć ceny obligacji), ryzyko kredytowe (niewykonanie zobowiązania przez emitenta), ryzyko reinwestycji (niższe zarobki na przyszłych płatnościach odsetkowych) oraz ryzyko inflacji (zmniejszenie siły nabywczej zwrotu z obligacji).

Jak oceniane są obligacje?
Ratingi obligacji (np. AAA-C) odzwierciedlają zdolność kredytową wydaną przez niezależne agencje. Wyższe oceny oznaczają niższe ryzyko niewypłacalności i stopy procentowe, ale także niższy potencjalny zwrot. To narzędzie do porównywania obligacji i zrozumienia ich poziomu ryzyka.

Czy warto inwestować w obligacje w czasie pogorszenia koniunktury gospodarczej?
Obligacje mogą być dobrym wyborem w czasie pogorszenia koniunktury gospodarczej.