Giełda jest jednym z najbardziej intrygujących aspektów świata finansów, gdzie stwarzane przez nią możliwości przyciągają zainteresowanie ludzi i instytucji na całym świecie. Zapoznaj się z jej charakterystyką i naucz się podstawowego słownictwa. Dowiedz się, kto jest zaangażowany w operacje rynkowe, poznaj proces IPO i odkryj różnorodność instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu na giełdzie.
Czym jest giełda?
Giełda jest miejscem, w którym kupujący i sprzedający spotykają się, aby handlować papierami wartościowymi. Stanowi ona również platformę dla spółek, które chcą pozyskać kapitał poprzez publiczną emisję akcji. Giełdy ułatwiają handel różnymi instrumentami finansowymi, takimi jak akcje, ETFy, obligacje, czy kontrakty futures. Dodatkową funkcją giełdy jest zapewnienie płynności, poprzez gromadzenie dużej liczby kupujących i sprzedających.
Rynek pierwotny
Na rynku pierwotnym po raz pierwszy dokonywana jest sprzedaż nowo wyemitowanych papierów wartościowych, bezpośrednio przez emitenta (spółkę). Jest to moment, w którym firmy pozyskują kapitał poprzez publiczną emisję akcji w ramach pierwszej oferty publicznej (IPO), czyli sytuacji, w której firma po raz pierwszy oferuje swoje akcje publicznie, umożliwiając tym samym inwestorom indywidualnym i instytucjonalnym ich zakup bezpośrednio od spółki.
Środki pozyskane ze sprzedaży nowo wyemitowanych papierów wartościowych mogą być następnie wykorzystane w celu, np. rozszerzenia skali działalności, finansowania inicjatyw badawczo-rozwojowych czy spłaty istniejących długów.
Rynek wtórny
Na rynku wtórnym odbywa się obrót papierami wartościowymi, które zostały wcześniej wyemitowane na rynku pierwotnym, a handel odbywa się pomiędzy inwestorami (bez udziału emitenta). Jest to również miejsce, w którym akcjonariusze, którzy zakupili akcje na rynku pierwotnym mają możliwość ich sprzedaży (po cenie rynkowej). Wartym podkreślenia jest również fakt, iż transakcje kupna i sprzedaży na rynku wtórnym nie generują przepływów finansowych do spółki, która je wyemitowała.
Uczestnicy rynku giełdowego
Od inwestorów, przez brokerów, po organy regulacyjne – każdy z podmiotów będących w jakimś stopniu obecny na giełdzie ma swoje określone cele oraz odpowiedzialności związane z rynkiem kapitałowym. Giełda to skomplikowany, lecz dobrze zorganizowany ekosystem, a zrozumienie jego działania jest kluczowe do tego, aby prawidłowo się po nim poruszać. Poznaj uczestników rynku giełdowego:
Inwestorzy indywidualni
Osoby fizyczne, które inwestują swoje pieniądze na giełdzie. Mogą to być zarówno doświadczeni inwestorzy, jak i początkujący, którzy dążą do osiągnięcia założonych celów inwestycyjnych. Wśród nich możemy wyróżnić inwestorów krótko, jak i długoterminowych, których odróżnia przyjęty horyzont inwestycyjny.
Instytucje finansowe
To szeroka kategoria, która obejmuje banki, ubezpieczycieli, fundusze inwestycyjne i emerytalne oraz wiele innych podmiotów. Instytucje finansowe są jednymi z najważniejszych uczestników rynku giełdowego, posiadającymi znaczne zasoby finansowe i profesjonalne zaplecze eksperckie.
Emitenci
Podmioty, które wypuszczają poszczególne instrumenty finansowe, takie jak akcje czy obligacje, w celu pozyskania kapitału. Mają oni obowiązek regularnego informowania inwestorów o swojej sytuacji finansowej, co ma na celu utrzymanie transparentności rynku.
Domy brokerskie
Organizacje mające licencję na przeprowadzanie transakcji na giełdzie. Brokerzy odgrywają kluczową rolę w funkcjonowaniu giełd, pełniąc pośrednika pomiędzy inwestorami a rynkiem. Ich głównym zadaniem jest dostarczanie inwestorom dostępu do rynków finansowych oraz notowań, a także umożliwienie transakcji kupna i sprzedaży papierów wartościowych lub innych instrumentów finansowych. Brokerzy pełnią również rolę egzekutorów zleceń – są oni odpowiedzialni za przeprowadzenie na rynku transakcji zleconej przez inwestora, w zgodzie z obowiązującymi przepisami.
Niektóre instytucje zajmują się również dostarczaniem swoim klientom informacji oraz analiz rynkowych. Ich zespoły analityczne posiadające dostęp do szerokiej gamy danych i narzędzi analitycznych, pomagają inwestorom w identyfikowaniu okazji inwestycyjnych.
Brokerzy obsługują także procesy rozliczania zleceń. Po zakończeniu transakcji zajmują się oni przekazaniem papierów wartościowych lub środków pieniężnych między stronami oraz pilnują, aby wszelkie formalności i procedury zostały przeprowadzone poprawnie.
Giełdy
Instytucje, które zapewniają platformę, na której odbywa się handel instrumentami finansowymi. Są one odpowiedzialne za ustalanie i utrzymanie odpowiednich standardów handlu, nadzór na uczestnikami rynku, a także zapewnienie przejrzystości i uczciwości transakcji.
Komisje nadzoru
Rządowe podmioty odpowiedzialne za monitorowanie i regulowanie rynku giełdowego. Ich głównym zadaniem jest ochrona inwestorów, a także zapewnienie uczciwości oraz stabilności systemu finansowego. Przykładem takiej komisji na rynku amerykańskim jest SEC (Securities and Exchange Commission).
Pierwsza Oferta Publiczna (IPO)
Pierwsza oferta publiczna (Initial Public Offering) odnosi się do procesu oferowania akcji prywatnej korporacji publicznie po raz pierwszy. Debiut giełdowy umożliwia firmom pozyskanie kapitału od inwestorów, który następnie może zostać przeznaczony np. na finansowanie dalszego rozwoju czy inwestycje w nowe projekty. Ponadto, obecność na giełdzie zwiększa wiarygodność oraz podnosi prestiż firmy, co może przyciągnąć nowych klientów, partnerów biznesowych i pracowników.
Proces IPO obejmuje zazwyczaj następujące kroki:
Przygotowanie: Spółka i jej doradcy (tj. banki inwestycyjne i radcy prawni) przygotowują się do IPO. Wiąże się to z przeprowadzeniem audytów finansowych oraz przygotowaniem niezbędnej dokumentacji, w tym prospektu emisyjnego. Jest to dokument, który potencjalni inwestorzy mogą przejrzeć przed podjęciem decyzji inwestycyjnych, zawierający szczegółowe informacje m.in. na temat finansów, modelu biznesowego, ryzyka czy perspektyw na przyszłość.
Wybór subemitentów: Firma wybiera banki inwestycyjne, które będą gwarantować przeprowadzenie IPO. Subemitenci pomagają określić cenę, ustrukturyzować ofertę oraz pomóc w marketingu i sprzedaży akcji potencjalnym inwestorom.
Rewizja organu regulacyjnego: Spółka składa prospekt emisyjny i inne wymagane dokumenty do odpowiedniego organu regulacyjnego, który następnie zapewnia, iż przedsiębiorstwo spełnia wszelkie wymogi prawne.
Roadshow: Firma wraz z subemitentami przeprowadza roadshow w celu sprzedaży IPO potencjalnym inwestorom, który obejmuje: prezentacje, spotkania i dyskusje z inwestorami, zarządzającymi funduszami i innymi zainteresowanymi stronami. Celem jest wzbudzenie zainteresowania inwestorów i ocena popytu na akcje spółki.
Ustalenie ceny: Na podstawie informacji zwrotnych otrzymanych od inwestorów podczas roadshow, subemitenci i spółka ustalają cenę emisyjną akcji. Cena ta jest zwykle ustalana na poziomie, który równoważy wycenę firmy, popyt rynkowy i potrzebę zapewnienia atrakcyjnej oferty.
Dystrybucja: Po ustaleniu ceny emisyjnej akcje są dystrybuowane inwestorom instytucjonalnym i detalicznym, a także innym zainteresowanym stronom. Cały jest nadzorowany i zarządzany przez subemitentów.
Notowanie na giełdzie: Po zakończeniu dystrybucji, spółka rozpoczyna notowanie swoich akcji na giełdzie, dopuszczając je do publicznego obrotu oraz umożliwiając inwestorom ich kupno i sprzedaż na rynku wtórnym.
Post-IPO: Po zakończeniu procesu IPO firma staje się spółką notowaną na giełdzie, co wiąże się z wymogiem dostosowywania do bieżących wymogów regulacyjnych oraz obowiązkiem dostarczania okresowych danych finansowych i operacyjnych.
Należy zauważyć, że proces i wymagania dotyczące IPO mogą się różnić w zależności od jurysdykcji i ram regulacyjnych, w których działa dana spółka.
Instrumenty finansowe dostępne na giełdzie
Giełdy oferują szeroki wybór instrumentów finansowych. Oprócz akcji, istnieje wiele innych aktywów, w które inwestorzy mogą ulokować swój kapitał. Poniżej znajduje się charakterystyka najpopularniejszych z nich:
- Akcje – papiery wartościowe dające prawo ich właścicielowi do udziału (współwłasności) w spółce akcyjnej, która je wyemitowała. Podmiot nabywający akcje nazywany jest akcjonariuszem, a wraz z ich nabyciem staje się on współwłaścicielem danej firmy oraz nabywa szereg praw, w tym m.in. do uczestniczenia w podziale dywidendy, czyli zysku wypracowanego przez spółkę.
- Exchange Traded Funds (ETFs) – rodzaj papieru wartościowego, który śledzi sektor, indeks, towar lub inny składnik aktywów. ETF może śledzić wszystko, od ceny pojedynczego towaru lub kilku akcji po dużą i zróżnicowaną grupę papierów wartościowych.
- Obligacje – dłużne papiery wartościowe z określonym terminem zapadalności, które emitowane są przez np. korporacje lub rządy w celu pozyskania kapitału. Obligacje zazwyczaj wypłacają inwestorom okresowe odsetki przez okres trwania ich wykupu. Po terminie zapadalności emitent zwraca obligatariuszowi (inwestorowi) kwotę główną.
- Kontrakty terminowe (futures) – instrument finansowy będący rodzajem umowy kupna lub sprzedaży instrumentu bazowego po z góry określonej cenie i w ściśle określonym terminie. Są one powszechnie stosowane w przypadku towarów i walut.
- Opcje – instrumenty pochodne dające posiadaczowi prawo do kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) instrumentu bazowego po określonej cenie (cena wykonania), w określonym z góry okresie.
Największe giełdy na świecie
New York Stock Exchange (NYSE)
Nowojorska Giełda Papierów Wartościowych (NYSE) jest największą giełdą na świecie pod względem kapitalizacji rynkowej wynoszącej ok 28 200 mld USD . Notowanych jest tutaj około 2300 spółek, w tym wiele, dużych międzynarodowych korporacji. Znana ze swojego globalnego zasięgu, NYSE przyciąga oferty spółek z całego świata. Giełda ta regulowana jest przez amerykańską Komisję Papierów Wartościowych i Giełd (SEC), a w jej skład wchodzą wiodące indeksy rynkowe, takie jak Dow Jones Industrial Average czy S&P 500.
NASDAQ
NASDAQ słynie z koncentracji firm technologicznych i innowacyjnych, gdzie notowanych jest wiele największych spółek na świecie. Jest to pierwsza w pełni elektroniczna giełda, wykorzystująca zaawansowaną technologię i zautomatyzowane systemy transakcyjne. Z kapitalizacją rynkową na poziomie 22 400 mld USD, na którą składa się około 3600 spółek, NASDAQ jest drugą największą giełdą na świecie.
Shanghai Stock Exchange (SSE)
Giełda w Szanghaju (SSE) jest największą w Chinach oraz trzecią giełdą na świecie.Od czasu swojego powstania SSE przeszła znaczące reformy i modernizacje, aby dostosować się do międzynarodowych standardów rynku kapitałowego. SSE obejmuje ponad 2000 wyłączanie krajowych spółek, z łączną kapitalizacją rynkową na poziomie ok. 8 300 mld USD.
European New Exchange Technology (EURONEXT)
Euronext to duża, globalna grupa giełdowa skupiająca giełdy w: Amsterdamie, Brukseli, Dublinie, Lizbonie, Mediolanie, Oslo i Paryżu. Giełda ta odgrywa kluczową rolę we wspieraniu płynności i ułatwianiu obrotu papierami wartościowymi, co czyni ją kluczowym elementem europejskiego krajobrazu finansowego. Swoim zasięgiem obejmuje ponad 1900 spółek, a jej kapitalizacja wynosi około 7000 mld USD.
Japan Exchange Group (JPX)
JPX jest największą grupą giełdową w Japonii, obejmującą dwie główne giełdy: Tokyo Stock Exchange (TSE) oraz Osaka Exchange (OSE). Jej celem jest zapewnienie odpowiedniej infrastruktury giełdowej umożliwiającej handel instrumentami finansowymi. Swoim zasięgiem obejmuje niemal 4000 spółek, co stawia ją pod tym względem na pierwszym miejscu na świecie. Łączna kapitalizacja firm notowanych w ramach JPX wynosi około 6200 mld USD.
Podsumowując, giełda jest dynamicznym, złożonym systemem, w który zaangażowanych jest wielu uczestników i organów regulacyjnych. Jej struktura podzielona jest na rynek pierwotny i wtórny, co pozwala odpowiednio na wprowadzenie nowych papierów wartościowych i ich późniejszy obrót. Integralną częścią tego ekosystemu jest proces IPO, który umożliwia firmom pozyskanie kapitału i przyciąga nowych inwestorów. Zrozumienie zawiłości giełdy jest kluczowe dla każdego, kto chce uczestniczyć w rynkach finansowych. Pozwala to inwestorom na podejmowanie świadomych decyzji, orientowanie się w trendach rynkowych i identyfikowanie potencjalnych możliwości inwestycyjnych.